Jak wskazaliśmy w poprzednim artykule, zastaw rejestrowy to jedno z najczęściej ustanawianych zabezpieczeń w stosunkach gospodarczych pomiędzy przedsiębiorcami. Stosunkowo niskie koszty ustanowienia go, dość łatwa procedura ustanowienia go (niewielkie wymagania dotyczące umowy zastawniczej oraz dość łatwa procedura rejestracji zastawu w rejestrze zastawów) mają duży wpływ na to. Jednakże samo ustanowienie go to dopiero początek stosunku prawnego powstałego pomiędzy zastawnikiem a zastawcą. Dalsza relacja między zastawnikiem a zastawcą w dużej mierze zależy od tego jaką wierzytelność zabezpiecza zastaw – może on wygasnąć bardzo szybko, a może dopiero po latach. Poniżej przedstawione zostanie przeniesienie zastawu (które w określonych przypadkach jest możliwe) a także wygaśnięcie zastawu i to jaka jest relacja między wygaśnięciem zastawu a wykreśleniem go z rejestru zastawów.
Jeśli chodzi o przeniesienie zastawu rejestrowego to z uwagi na fakt, iż jest on akcesoryjny wobec stosunku podstawowego czyli wierzytelności którą zabezpiecza. Zgodnie z przepisem art. 17 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów “Przeniesienie zastawu rejestrowego może być dokonane tylko wraz z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem. Przeniesienie zastawu rejestrowego jest skuteczne od daty wpisu nabywcy do rejestru zastawów”. Podobna regulacja dotyczy przeniesienia wierzytelności i zastawu, w sytuacji, gdy został ustanowiony administrator zastawu ponieważ przeniesienie zastawu rejestrowego przysługującemu administratorowi zastawu jest skuteczne od chwili wpisu nowego zastawnika upoważnionego do pełnienia funkcji administratora zastawu.
Jak wskazano powyżej, zastaw ma charakter akcesoryjny, wobec czego jego byt jest również uzależniony od istnienia wierzytelności którą zabezpiecza.
Zgodnie z treścią przepisu art. 18 ustęp 1 ustawy o zastawie rejestrowymi rejestrze zastawów “wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu, z zastrzeżeniem ust. 2”, w którym opisany został wyjątek od tej reguly. W ustępie 2 tego przepisu wskazano zaś, że “zastaw rejestrowy nie wygasa, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi i określa co najmniej: stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność; termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem; najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności, przy czym suma ta nie może być wyższa od ujawnionej w rejestrze”. Jednocześnie, jeśli w terminie sześciomiesięcznym o którym mowa powyżej nie powstanie stosunek prawny, z którego wynika nowa wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym, zastaw rejestrowy wygasa z upływem tego terminu, a zastawnik ma obowiązek niezwłocznego dokonania czynności niezbędnych do złożenia wniosku o wykreślenie zastawu z rejestru zastawów.
Również upływ czasu ma wpływ na istnienie zastawu rejestrowego. Zastaw rejestrowy wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie dwudziestu lat od chwili wpisu, chyba że strony postanowią o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy niż dziesięć lat, i do rejestru zastawów zostanie złożona zmiana umowy zastawniczej. Sąd dokonuje wykreślenia z urzędu. Jest t jedna z nielicznych sytuacji, gdy sąd jest upoważniony do działania w postępowaniu, które dotyczy zastawu rejestrowego bez wniosku którejś ze stron stosunku prawnego. Służy to między innymi temu, aby system elektroniczny, w którym prowadzony jest rejestr zastawów nie był zbytnio obciążony.
Ciekawa jest relacja istnienia zastawu oraz wpisu znajdującego się w rejestrze zastawów. W sytuacji, gdy zastaw rejestrowy wygasa, wówczas podlega on wykreśleniu z rejestru zastawów. W takiej sytuacji wykreślenie ma charakter deklaratoryjny. Wykreślenie potwierdza stan prawny, ale samo nie wywołuje skutku materialnoprawnego. Dotyczy to np. sytuacji, gdy wierzytelność została spłacona.
Jednocześnie, może zdarzyć się sytuacja, gdy wykreślenie z zastawu rejestrowego ma charakter konstytutywny tzn. wywołuje skutek prawny, a nie potwierdza zaistniały stan rzeczy. W sytuacji, gdy zastaw rejestrowy istnieje, ale zostanie wykreślony z rejestru zastawów wówczas powoduje to wygaśnięcie zastawu (chyba że zastaw wygasł wcześniej).
Wykreślenie zastawu z rejestru zastawów następuje na wniosek złożony przez zastawnika albo zastawcę, który dołącza do wniosku pisemne oświadczenie zastawnika o wygaśnięciu wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub zrzeczeniu się tego zabezpieczenia albo prawomocny wyrok sądu ustalający wygaśnięcie zastawu rejestrowego albo na wniosek osoby która nabyła przedmiot zastawu rejestrowego i która dołączyła do wniosku: oświadczenie zastawnika o wyrażeniu zgody na wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów albo zaświadczenie komornika lub innego organu egzekucyjnego o nabyciu przedmiotu zastawu rejestrowego w postępowaniu egzekucyjnym, albo zaświadczenie sędziego komisarza o nabyciu przedmiotu zastawu rejestrowego w postępowaniu upadłościowym, albo prawomocne orzeczenie stwierdzające nieistnienie zastawu rejestrowego lub wskazała jego oznaczenie, gdy nie była stroną w sprawie.
Wniosek o wykreślenie zastawu rejestrowego, podobnie jak wniosek o jego wpis albo zmianę, składa się na urzędowym formularzu i opłaca. Zdarzają się sytuacje, gdy to sąd może dokonać wykreślenia zastawu z urzędu, jednakże jest to wyjątek i może to nastąpić tylko gdy przepis szczególny nadaje mu takie uprawnienie. Podstawą wykreślenia zastawu rejestrowego jest dokument, w którym stwierdza się zdarzenie materialnoprawne lub wykazuje aktualny stan materialnoprawny wynikający z tego zdarzenia. Dokument ten powinien pozwalać na ustalenie przez sąd w postępowaniu rejestrowym, że zastaw rejestrowy wygasł (wykreślenie deklaratoryjne) lub z innych przyczyn może zostać usunięty z rejestru (wykreślenie konstytutywne). Jednocześnie, w sytuacji gdy wniosek składa zastawnik ( a więc uprawniony) wówczas nie musi on przedkładać do wniosku żadnego dokumentu, wystarczy poprawnie wypełniony formularz w tym przedmiocie. Wynika to z faktu, że w takiej sytuacji wniosek pochodzi od osoby, której interesy są zabezpieczone za pomocą zastawu i która zgadza się na jego usunięcie z rejestru zastawów.
Sama procedura wydania postanowienia w przedmiocie wykreślenia zastawu jest dość prosta. Po wszczęciu postępowania sąd dokonuje oceny czy istnieją podstawy do takiego wykreślenia, i wydać rozstrzygnięcie w formie postanowienia. Postanowienie to wydaje się – co do zasady – na posiedzeniu niejawnym. Następnie odpis postanowienia doręcza się zastawnikowi, zastawcy oraz dłużnikowi (jeśli jest).
Reasumując, nie tylko ustanowienie zastawu rejestrowego jest procedurą niezbyt skomplikowaną. Również wykreślenie zastawu nie powinno przysporzyć większych trudności. Szczególnie ciekawe jest również powiązanie istnienia wpisu w rejestrze zastawów z istnieniem samego zastawu. Bo mimo że wpis zastawu do rejestru zastawów zawsze jest konstytutywny do jego powstania to w sytuacji, gdy chodzi o wykreślenie zastawu może sę zdarzyć, że zastaw wygasł wcześniej, a wykreślenie jedynie to potwierdzi.
11 sierpnia 2022