Posts Taged art-199-ksh

Bezpośrednie prawo kontroli wspólnika w spółce z o.o.

Żeby osoby zarządzające mogły wykonywać swoje zadania we właściwy sposób konieczny jest ktoś, kto będzie „patrzył im na ręce”. Świadomość istnienia kogoś, kto kontroluje nasze poczynania hamuje nas przed wykorzystywaniem naszej pozycji, roli, funkcji. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, gdzie zarząd prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją wobec osób trzecich, a Zgromadzenie Wspólników pojawia się jedynie przy podejmowaniu najbardziej kluczowych decyzji związanych z działalnością spółki nietrudno o nadużycia władzy. Aby temu zapobiec Kodeks spółek handlowych przewiduje istnienie instytucji prawnych, których celem jest zapewnienie należytej kontroli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Jedną z nich jest prawo bezpośredniej kontroli spółki przez wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Czym jest bezpośrednie prawo kontroli?

Bezpośrednie prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nieważne czy posiada on jeden czy dziewięćdziesiąt dziewięć procent udziałów spółce. Zawsze jest on uprawniony do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki np. ksiąg handlowych, bilansu, rachunku zysków i strat, umów zawieranych przez spółkę, akt spraw sądowych, korespondencji i wszelkich innych pism związanych z działalnością spółki. Może on również sporządzić bilans dla swojego użytku a także żądać wyjaśnień od zarządu (art. 212 § 1 KSH). Co jest również istotne, prawo do przeglądania dokumentów oraz ksiąg wspólnik może wykonywać sam a także z upoważnioną przez siebie osobą – zazwyczaj będzie to po prostu prawnik, księgowy lub inna osoba będąca w stanie ocenić finanse spółki np. biegły rewident. Chociaż z literalnego brzmienia przepisu wynika, że osoba upoważniona przez wspólnika może wykonywać prawo kontroli jedynie jednocześnie ze wspólnikiem i że może być to jedynie jedna osoba, zdecydowana większość doktryny zgadza się z tezą, że osoba upoważniona przez wspólnika może wykonywać to prawo również samodzielnie a jednoczesna obecność wspólnika nie jest konieczna (patrz. Z. Jara, Kodeks spółek Handlowych. Komentarz. Warszawa, 2020 r.) Co więcej, nic nie stoi na przeszkodzie, aby do wykonywania prawa kontroli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością została upoważniona przez wspólnika więcej niż jedna osoba. Nie powinno to zakłócać kontroli ani wydłużać jej przebiegu, a z całą pewnością pozwoli na lepsze i bardziej dokładne wykonywanie uprawnień kontrolnych przez wspólnika.

Kto może skorzystać z prawa kontroli w sp. z o.o. ?

Jedną z wątpliwości dotyczących wykonywania prawa kontroli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest kwestia tego, czy prawo to przysługuje zastawnikowi, dzierżawcy bądź użytkownikowi udziałów. Większość doktryny (por. J. Bieniak. Kodeks spółek handlowych, Komentarz, Warszawa 2020 r.; Z. Jara, Kodeks spółek Handlowych. Komentarz. Warszawa, 2020 r.) opowiada się za poglądem, zgodnie z którym osobom tym nie przysługuje prawo do indywidualnej kontroli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (z literalnego brzmienia przepisu wynika, że prawo to przysługuje wyłączni wspólnikowi), jednakże w stosunku wewnętrznym wspólnik może natomiast zobowiązać się do wykonywania przysługującego mu prawa kontroli we własnym imieniu, a następnie do przekazania tych informacji zastawnikowi, użytkownikowi czy też dzierżawcy udziału ( Z. Jara, Kodeks spółek Handlowych. Komentarz. Warszawa, 2020 r.). Zgodnie zaś z poglądem J. Bieniaka zastawnik, dzierżawca bądź użytkownik udziału ma prawo do realizowania prawa kontroli razem ze wspólnikiem, jako osoba upoważniona przez wspólnika.

Jeśli chodzi o sposób wykonywania kontroli to zdroworozsądkowo należy przyjąć, że przeglądanie ksiąg oraz dokumentów spółki powinno odbywać się w siedzibie spółki, w godzinach jej pracy. Jeżeli spółka powierzyła prowadzenie ksiąg podmiotowi profesjonalnemu (art. 11 ust. 2 Rachunku), wtedy zarząd powinien uzgodnić z takim podmiotem formę i czas, w jakich wspólnik sam lub z osobą upoważnioną będą mogli dokonać wglądu do ksiąg. Możliwe jest także uzgodnienie z zarządem spółki wykonywania prawa kontroli poza godzinami pracy spółki ( Z. Jara, Kodeks spółek Handlowych. Komentarz. Warszawa, 2020 r.). Istotnym jest, aby wykonywanie prawa kontroli przez wspólnika nie zakłócało działalności spółki.

Prawo wspólnika do kontroli spółki nie może naruszać interesów spółki

Jednocześnie należy wskazać, prawo wspólnika do kontroli spółki nie może naruszać interesów spółki. Zarząd spółki może odmówić wspólnikowi złożenia wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy wspólnik jest jednocześnie wspólnikiem w innej, konkurencyjnej spółce. Zarząd jest zobowiązany do wykazania związku pomiędzy wykorzystaniem uzyskanych informacji a ewentualnym powstaniem szkody dla spółki, a ponadto musi wykazać, że jest to  szkoda znaczna. Poziom znaczności szkody oceniać należy z subiektywnego punktu widzenia, w odniesieniu do rozmiarów działalności prowadzonej przez spółkę, jej majątku, obrotu i osiąganych zysków (A. Lesiak, w: Koźma, Ożóg, Komentarz KSH, 2005, s. 373). Wskazana powyżej przyczyna jest jedyną, dla której Zarząd może odmówić wspólnikowi przysługującego mu prawa kontroli a co za tym idzie z żadnej innej przyczyny zarząd nie może odmówić wspólnikowi wykonywania prawa kontroli. Zarząd nie może również w sposób faktyczny uniemożliwiać wykonywania prawa do kontroli, np. wyznaczając odległe miejsce do dokonywania kontroli, czy udostępniając jedynie część ksiąg i dokumentów.

Odmowa możliwości wykonywania  prawa kontroli

W przypadku, gdy zarząd spółki odmawia wspólnikowi możliwości wykonywania przez niego prawa kontroli, wspólnikowi przysługuje możliwość odwołania się do pozostałych wspólników. Wspólnik może zwrócić się do wspólników albo za pośrednictwem zarządu spółki albo bezpośrednio do pozostałych wspólników. O skorzystaniu przez wspólnika z prawa kontroli wspólnicy rozstrzygają uchwałą, przy czym nie jest do tego konieczna uchwała podjęta na zgromadzeniu wspólników. Uchwała zapada w głosowaniu tajnym (art. 247 § 2 KSH) bezwzględną większością głosów, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej (art. 245 KSH). Umowa spółki może wprowadzać łagodniejsze albo surowsze rygory podjęcia takiej uchwały. Uchwała powinna być powzięta przez wspólników w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania.

Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może również złożyć wniosek do sądu rejestrowego właściwego dla spółki o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Przepis określa termin, w jakim wniosek może być zgłoszony do sądu. Wynosi on 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale wspólników albo 7 dni od upływu miesięcznego terminu na podjęcie tej uchwały, jeżeli nie została ona w tym terminie powzięta. Wniosek może być złożony do sądu dopiero po wyczerpaniu procedury „wewnątrzspółkowej”, w przeciwnym razie ulega odrzuceniu ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC). Wniosek wspólnika złożony do sądu rejestrowego powinien zawierać listę pytań oraz dokumentów, których udostępnienia wspólnik żąda. Sąd jest przy tym związany zakresem określonym we wniosku wspólnika. Stronami postępowania są wspólnik jako wnioskodawca oraz spółka jako uczestnik.

Warto jednak wskazać, że indywidualne prawo kontroli wspólnika nie jest prawem bezwzględnym. Zgodnie bowiem z art. 213 § 3 Kodeksu spółek handlowych: „w przypadku ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej umowa spółki może wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników”. Wyłączenie to może nastąpić niezależnie od tego czy powołanie organu nadzoru było obligatoryjne (z uwagi na spełnienie ustawowych przesłanek) czy fakultatywne. Obligatoryjne powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej ma miejsce w przypadku, gdy kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500.000 złotych, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu. Jednocześnie należy wskazać, że powołanie tych organów może (ale nie musi) mieć miejsce zawsze – o ile wspólnicy tak postanowią. Takie działanie polegające na powołaniu organu nadzorczego jest pożądane szczególnie w sytuacji, gdy wspólnicy nie są ekspertami w przedmiocie działalności spółki bądź ich miejsce zamieszkania/siedziba znajduje się daleko od miejsca prowadzenia przez spółkę działalności w związku z czym wykonywanie przez nich prawa kontroli może być utrudnione. Prawo kontroli musi zostać ograniczone lub wyłączne w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – może to nastąpić zarówno w akcie założycielskim spółki jak też później – wówczas konieczna jest zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, na którą muszą się zgodzić wszyscy wspólnicy z uwagi na brzmienie art. 246 § 3 KSH – „uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy”. Ze względu na zasadę równego traktowania wspólników (art. 20 KSH) wyłączenie albo ograniczenie powinno być dokonane w takim samym zakresie wobec wszystkich wspólników spółki.

Podsumowując, prawo do indywidualnej kontroli przysługuje każdemu ze wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jednakże nie jest to prawo bezwzględne. Może ono został wyłączone, gdy w spółce powołano organ kontrolny np. radę nadzorczą bądź komisję rewizyjną. Warto również wskazać, że nawet jeśli organu tego nie powołano to wspólnik nie może nadużywać tego prawa i wykorzystywać go przeciwko spółce tak aby spowodować jej szkodę. Wspólnik powinien korzystać z niego w taki sposób, aby nie zakłócać normalnej działalności spółki i pozwolić jej na normalne funkcjonowanie.

Czytaj więcej