Bycie członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to wyzwanie. Konieczność podejmowania decyzji biznesowych niemalże na każdym kroku, prowadzenie negocjacji z kontrahentami to tylko niektóre z wyzwań jakie stroją na prezesach i członkach zarządu spółek kapitałowych. Oczywiście, pełnienie takiej funkcji jest zazwyczaj w odpowiedni sposób wynagradzane. Jednakże możliwość pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności to niezwykle duże ryzyko, na które nie każdy jest w stanie się zgodzić. Odpowiedzialność członka zarządu może powstać zarówno wobec spółki jak i wobec jej wierzycieli, jednakże w niniejszym artykule pochylimy się nad tą wobec samej spółki z o.o.
Odpowiedzialność członków zarządu
Odpowiedzialność członków zarządu (i nie tylko członków zarządu) wobec spółki statuuje przepis art. 293 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z jego brzmieniem członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. Jednocześnie te same osoby powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności. Już na wstępie należy podkreślić, że przepis ten ma bezwzględnie obowiązujący charakter a co za tym idzie, nie można wyłączyć jego stosowania.
Rodzaje odpowiedzialności
Jeśli chodzi o charakter tej odpowiedzialności to zarówno doktryna jak i orzecznictwo są zgodne, że jest to odpowiedzialność osobista, pierwszorzędna, nieograniczona oraz odszkodowawcza. Jest to odpowiedzialność wewnętrzna tj. wobec spółki, w której osoby piastują określone funkcje. Jeśli szkodę wyrządzi kilka osób łącznie to zgodnie z ogólnymi zasadami będzie to odpowiedzialność solidarna. Sporna jest kwestia czy jest to odpowiedzialność kontraktowa czy też jest to odpowiedzialność swoistego rodzaju z uwagi na fakt, iż przepis bardzo szczegółowo opisuje jej warunki. W praktyce jednak nie ma to aż takiego znaczenia, jednakże zdecydowanie więcej zwolenników ma koncepcja zgodnie z którą jest to odpowiedzialność kontaktowa. Wobec tego, pomocniczo znajdą tu zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. Jest to również odpowiedzialność kontraktowa bowiem wynika z nienależytego wykonywania obowiązków wynikających z powołania do pełnienia funkcji w przepisie tym określonych.
Odpowiedzialność oparta na zasadzie winy
Warto również wspomnieć, że odpowiedzialność członków zarządu to odpowiedzialność oparta na zasadzie winy. Wina ta jest domniemana – co za tym idzie, to na pozwanym będzie spoczywał ciężar dowodu i obowiązek wykazania, że nie można przypisać mu winy. Jest to wyjątek od zasady zgodnie z którym to na powodzie ciąży obowiązek wykazania twierdzenia.
Jeśli chodzi o przesłanki tej odpowiedzialności to należy do nich zaliczyć sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy działania lub zaniechania członka zarządu, zawinione działanie lub zaniechane, szkoda poniesiona przez spółkę a także adekwatny związek przyczynowy między szkodą a bezprawnym i zawinionym działaniem osób. Co więcej, podmioty wymienione w przepisie, w tym członkowie zarządu są odpowiedzialni zarówno za działanie jak i za zaniechanie. Warto wskazać że odmiennie niz przy winie, co to tych przesłanek Spółka powinna udowodnić szkodę, niezgodne z prawem lub postanowieniami umowy działanie lub zaniechanie oraz związek przyczynowy między szkodą a tym działaniem lub zaniechaniem.
Odpowiedzialność a sprzeczność z prawem
Jeśli chodzi o pojęcie sprzeczności z prawem przez co należy rozumieć przepis bezwzględnie obowiązujący. Jeżeli przepis był względnie obowiązujący, a strony nie uregulowały określonej kwestii w umowie odmiennie, to jego naruszenie także powinno być kwalifikowane jako sprzeczne z prawem w rozumieniu art. 293 § 1 KSH. Trzeba jednak dodać, że inaczej niż w przepisie art. 292 KSH nie mówi się tu o zachowaniu sprzecznym z przepisem prawa, ale ogólnie z prawem. Oznacza to, że powód w ewentualnym procesie zwolniony będzie od konieczności wskazania konkretnego przepisu naruszonego przez członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej czy likwidatora (w tym przedmiocie można znaleźć odmienne głosy). Sprzeczność ta nie dotyczy jedynie norm prawnych zawartych w kodeksie spółek handlowych a w jakichkolwiek źródłach prawa powszechnie obowiązującego. Ustawodawca korzysta tu jednak z wąskiego rozumienia pojęcia bezprawności a co za tym idzie, sprzeczność czy niezgodność z zasadami współżycia społecznego nie jest wystarczająca, aby uznać że mamy do czynienia z bezprawnością.
Naruszenie umowy spółki
Przykładem naruszenia umowy spółki jest dokonanie czynności w imieniu spółki mimo braku uzyskania zgody wspólników, wymaganej przez umowę spółki albo dokonanie czynności wykraczającej poza przedmiot działalności spółki. Również naruszenie np. regulaminów organów może rodzić po stronie członka zarządu odpowiedzialność. Podstawą pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności może być również niewykonanie uchwały wspólników wiążącej zarządców, w tym uchwały zawierającej polecenie. Związanie zarządców uchwałami wspólników wprowadza art. 207 in fine. Zarządcy niewykonującemu uchwały wspólników formułującej zgodne z prawem „ograniczenie” w rozumieniu art. 207 można dlatego zarzucić naruszenie tego przepisu, a tym samym działanie bezprawne. Ponadto wykonywanie uchwał wspólników stanowi powinność wynikającą z umowy między piastunem a spółką, podobnie jak obowiązek przestrzegania regulaminu organu (por. powyżej). Zarządcy winni stosować się wyłącznie do poleceń zgodnych z prawem, których nie można ocenić jako ewidentnie sprzecznych z interesem spółki. Polecenia te powinny być wydane przez wspólników działających jako organ spółki, nie zaś być aktami nieformalnymi pochodzącymi od kontrolującego wspólnika.
Brak jest jednoznacznej odpowiedzi czy niedochowanie należytej staranności stanowi samodzielną przesłankę pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności w sytuacji gdy nie można mu zarzucić naruszenia przepisu prawa. Doktryny stoi na stanowisku, że jak najbardziej jest to możliwe, judykatura zaś jest odmiennego zdania.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Niezależną przesłanką odpowiedzialności z art. 293 § 1 KSH (jako odpowiedzialności odszkodowawczej) jest szkoda. Ponieważ ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia ani w art. 293 § 1 KSH, ani w KSH w ogóle, należy w tym zakresie stosować ogólne reguły zawarte w KC. Wyrównaniu na podstawie art. 293 § 1 KSH podlega każdy uszczerbek w sferze interesów majątkowych spółki, niezależnie od tego, czy ma on postać szkody rzeczywistej, czy utraconych korzyści. Również pojęcie związku przyczynowego nalezy interpretować w oparciu o zasady zawarte w kodeksie cywilnym.
Miernik staranności wymagany od osób wymienionych w art. 293 § 1 KSH jest określony w sposób samodzielny wobec jego odpowiednika z KC. Zgodnie z art. 293 § 2 KSH członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Przyjęcie powyższego miernika wiąże się z wymaganiami stawianymi podmiotom wymienionym w art. 293 § 1 KSH, a dotyczącymi znajomości przepisów prawa, zasad funkcjonowania spółki, swoich praw i obowiązków, zasad wykonywania powierzonych funkcji, zasad zarządzania zasobami ludzkimi, a także starannością i uczciwością. Miernik ten, w stosunku do osób wymienionych w przepisie jest podwyższony w porównaniu do ogólnych uregulowań.
Artykuł 293 § 1 KSH sam przez się nie wymienia żadnej okoliczności uwalniającej podmioty tam wskazane od odpowiedzialności. Odpowiedzialność członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora zostaje jednak wyłączona, jeżeli obali on wynikające z art. 293 § 1 KSH domniemanie winy.
Niezmiernie ciekawą kwestią jest wpływ udzielenia absolutorium na możliwość pozwania członka zarządu w trybie art. 293 kodeksu spółek handlowych. Udzielenie absolutorium członkowi organu stanowi co do zasady okoliczność zwalniającą z odpowiedzialności na podstawie art. 293 § 1 KSH, pod warunkiem że fakty stanowiące ewentualnie podstawę tej odpowiedzialności były znane w dniu udzielania absolutorium, a więc że absolutorium zostało udzielone na podstawie rzetelnych informacji.
To co trzeba również podkreślić to to, że dochodzenie roszczeń o naprawienie szkody powstałej przy sprawowaniu zarządu albo nadzoru musi być poprzedzone uchwałą wspólników.
Reasumując, odpowiedzialność członków zarządu wobec spółki stanowi odrębną podstawę odpowiedzialności, jednak jej główne zasady są tożsame z zasadami kodeksu cywilnego. Członkowie zarządu, w toku pełnienia funkcji muszą niezwykle uważnie wykonywać ciążące na nich zadania bowiem nawet niewielkie naruszenie przepisów prawa może powodować konieczność ponoszenia przez nich odpowiedzialności.
27 lipca 2021